VRT ‘weet ik veel?’: de fiets

https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/-weetikveel/1/-weetikveel-s1a11/

Framing in media

Jan Peumans test voor het VRT programma ‘weet ik veel?’ een speed pedelec uit op het jaagpad naast het Albertkanaal.
De teneur van het fragment begint zoals we ondertussen verwachten van de media:

Het fragment eindigt door te stellen dat men met een gewone fiets ook sneller dan 50km/u kan rijden bergaf en de ervaring van met de speed pedelec te rijden ‘geweldig’ is, maar meneer Peumans geeft toch aan zich veiliger te voelen op zijn gewone e-bike.

Weer nadruk op die snelheid. De voordelen op vlak van beweging, klimaat, filevorming… worden niet aangehaald. Helaas.

De media bericht wederom eenzijdig, waarbij steevast geïmpliceerd wordt dat deze fiets gelijk staat aan gevaar. Maar is dat ook zo? De voertuigklasse bestaat slechts sinds 2016. Er is onvoldoende data beschikbaar om het langetermijneffect op verkeersveiligheid in kaart te brengen. De indicaties zijn eerder positief: Om te beginnen is een speed pedelec een fiets: een licht en smal voertuig waarvan de trapondersteuning stopt eens je 45km/u fietst of trager, al naargelang het type pedelec. Meer dan de helft van nieuwe speed pedelec gebruikers zaten tot voor kort in de auto, die gemiddeld 1100kg weegt, een dikke meter breder is en veelal een stuk sneller rijdt. Qua kinetische energie -dus ernst bij aanrijding- een wereld van verschil. “Jamaar, dit vervoermiddel deelt het fietspad met de jongste weggebruikers terwijl zwaarder verkeer meestal een eigen bedding heeft.” Klopt, maar dit delen van infrastructuur is echter nog nooit aanleiding geweest tot een gitzwarte strapdag of eenhoorns in Schoten. Een fiets -snel of traag- is gewoon inherent veel minder gevaarlijk voor andere weggebruikers.

Het aandeel speed pedelecs groeit enorm. Een heleboel mensen die nu actiever pendelen dan voorheen. Goed voor de volksgezondheid, want meer beweging leidt o.a. tot minder hart- en vaatziekten op latere leeftijd. De groei heeft nog een ander positief effect: Meer lichte voertuigen op de weg leidt tot meer – en betere infrastructuur voor lichte voertuigen, wat op zijn beurt leidt tot minder conflicten onderling en met zware voertuigen en dus minder kans op dodelijke aanrijding voor àlle zwakke weggebruikers. Deze modal shift levert ons op termijn een verkeersveiligere samenleving op.

Momenteel zien we voor speed pedelecs wel een redelijk hoog ongevallencijfer in de statistieken. Dit valt te verklaren a.h.v. het relatief lage aantal speed pedelecs in het verkeer alsook de achterstand aan infrastructuur. De vorige jaren is telkens één speed pedelec gebruiker omgekomen in het verkeer; het verschil tussen nul en één geeft meteen een heel ander resultaat. De minder ernstige ongevallen kennen meestal geen tweede partij. Ze volgen uit zowel ondermaatse infrastructuur als het grote aantal nieuwelingen die samenhangt met de grote groei. Beide effecten zwakken naar verwachting verder af.

Handhaaf rijgedrag, niet snelheidspotentieel. Of hoe keuzevrijheid de veiligheid bevordert.

Los van de eenzijdige framing door de media, betreuren we de uitgezonden uitspraken van Eva Van Eenoo, urban planner van de Vrije Universiteit Brussel en mobiliteitspersoonlijkheid 2017.

Ze ziet de speed pedelec liever onder de categorie ‘brommers’ en niet op het fietspad (dus enkel op de rijbaan) met als argumentatie dat 45km/u zeer snel is in vergelijking met kinderen die aan 15km/u fietsen. Uiteraard een groot relatief snelheidsverschil, klinkt logisch toch? Er zitten echter grote gaten in deze redenering. Aan de basis liggen foutieve veronderstellingen dat de speed pedelec gebruiker steeds zijn maximum trapondersteuning wenst te benutten, deze ondersteuning 45 km/u bedraagt en men bovendien de snelheid niet aanpast naar de omgeving. Zulke redenering is analoog met stellen dat alle auto’s zo performant zijn als een tesla en tesla’s verbannen dienen te worden uit de bebouwde kom omdat hun topsnelheid van >225km/u te snel is vergeleken met de 50km/u die gangbaar is binnen de bebouwde kom. Of om snelle auto’s te vragen de snelweg te verlaten wanneer het verkeer trager gaat wegens congestie.

Laten we nog even dieper op ingaan op de snelheden van een speed pedelec en de keuzevrijheid tussen fietspad en rijbaan die nodig is om dit letterlijk in goede banen te leiden:

Een speed pedelec biedt inderdaad trapondersteuning hoger dan 25km/u en tot maximum 45km/u, maar daarom gaat die nog niet steeds 45km/u. Deze snelheid komt van het maximum ondersteuningsniveau van de voertuigcategorie, maar in realiteit wordt als kruissnelheid eerder tussen 36km/u en 43km/u neergezet, al naargelang het type speed pedelec. Aan zulke snelheid is er nauwelijks nog verschil met een koersfietser, zij het dat deze meer last ondervindt van remmen en optrekken bij inhaalbewegingen. Bij de pedelec gaat optrekken ‘vanzelf’. Lokaal vertragen wanneer nodig, ligt voor de hand. Mits dit rijgedrag van lokaal vertragen kan je op veel fietspaden in alle veiligheid overwegend snel fietsen.

Deze veiligheidsmanoeuvres in rekening genomen, daalt de gemiddelde snelheid wel gemakkelijk tot 32-37km/u deur-deur. Dit hoeft geen probleem te zijn; de reistijd blijft veelal voldoende kort om de overstap naar deze fiets voor pendelverkeer haalbaar te houden.

Tot zover pendelverkeer voor de snellere pedelectypes. Je kan de speed pedelec ook gewoon gebruiken om op het gemak inkopen te doen. Of gebruik hem zonder ondersteuning, om je kinderen naar school te begeleiden alvorens sneller te schakelen richting kantoor. Ook wanneer de batterij op is en je speed pedelec gereduceerd wordt tot logge bommafiets, durft een fietspad wel eens handig te zijn.

Het Belgische merk Ellio verkoopt trouwens een speed pedelec voor mensen die slechts net dat ietsje sneller wensen te rijden dan 25 km/u. De ‘Ellio Enjoy’ is afgetopt op 35km/u trapondersteuning. Stel je eens voor dat je aan 35km/u op de rijbaan MOET fietsen terwijl er een prachtig fietspad naast ligt! Achter je een boel automobilisten die ofwel jou, ofwel de wegcode verwensen. Absurd.

Moraal van dit verhaal: handhaaf verkeersveiligheid op basis van rijgedrag, niet op basis van theoretische maximumsnelheid. De speed pedelec hoort zowel thuis op het fietspad als op de rijbaan, al naargelang de context (Art 10.1) en het beoogde gebruik.

Een gemiste kans

Als ‘mobiliteitspersoonlijkheid 2017’ zouden we van mevrouw Van Eenoo verwachten het potentieel van de speed pedelec meer in de verf te zetten. Tenslotte biedt deze fiets meer dan andere types fietsen de stimulans om bij pendelafstanden >15km over te stappen van snellere, zwaardere vervoermiddelen naar een trager, lichter vervoermiddel. Het potentieel als motor van een modal shift is enorm. Ze heeft in haar rol de mogelijkheid om bij te dragen aan deze shift. In de uitgezonden selectie van het interview werd de speed pedelec jammer genoeg eerder beklad dan in de verf gezet.

Een verdraaid beeld? De programmamaker kiest uiteindelijk zelf nog de fragmenten om tot een uitzending te komen. Hierbij gaat altijd nuance verloren. We hebben dan ook mevrouw Van Eenoo gevraagd om verduidelijking van haar standpunten, waarbij ze aangaf dat we deze mogelijks na de paasvakantie aan dit artikel kunnen toevoegen.